Sanktuarium Asklepiosa w Epidauros, Grecja

Epidauros położone na Peloponezie, w starożytności słynęło z leczenia ciała i ducha. Było to najważniejsze sanktuarium boga Asklepiosa – opiekuna medycyny i uzdrowiciela, którego kult rozkwitł tu od V wieku p.n.e. Można powiedzieć, ze byłoto coś na kształt sanatorium, gdzie poddawano przybyłych psychoterapii i terapii holistycznych. Leczono ciało, duszę i emocje – przy użyciu rytuałów, snów, muzyki, sztuki i przyrody.

Kim był Asklepios?

W mitologii greckiej Asklepios był synem Apollina i śmiertelnej kobiety Koronis. Po śmierci matki, został uratowany i wychowany przez centaura Chejrona, który nauczył go sztuki leczenia. Asklepios był tak dobry w swoim fachu, że potrafił przywracać ludzi do życia, co ściągnęło na niego gniew Zeusa. Mimo śmierci zadanej przez piorun, jego kult przetrwał jako kult bóstwa uzdrawiającego.

Co znajdowało się w sanktuarium?

Sanktuarium w Epidauros było rozległym kompleksem religijno-uzdrowiskowym, funkcjonującym jak starożytny szpital. Znajdowały się tu:

• Świątynia Asklepiosa

Najświętsze miejsce kompleksu. Stała tu duża świątynia dorycka z posągiem boga z laską oplecioną wężem – symbolem medycyny. Do świątyni wchodzili tylko kapłani i wybrani pielgrzymi.

• Abaton (enkoimeterion)

To miejsce snu i uzdrawiania. Chorzy spali tam w nadziei, że we śnie objawi im się Asklepios i da wskazówki lub cudownie ich uleczy. Nazywano to inkubacją snu – była to najważniejsza praktyka lecznicza sanktuarium.

• Tholos (rotunda)

Zagadkowa, okrągła budowla, być może związana z rytuałami lub miejscem przebywania świętych węży Asklepiosa. Znana była z pięknych, zdobionych podziemi. Do dziś jej przeznaczenie budzi spory.

• Stoa – długie portyki

Wzdłuż alei znajdowały się kolumnady z pomieszczeniami dla pielgrzymów i chorych. Ludzie spędzali tu wiele dni lub tygodni, poddając się rytuałom i opiece kapłanów.

• Gimnazjon i palestra

Zdrowie rozumiano holistycznie – nie tylko jako brak choroby, ale równowagę ciała i ducha. Dlatego w Epidauros znajdowały się również obiekty sportowe – do ćwiczeń fizycznych i rehabilitacji.

• Teatr Epidauros

Sztuka i emocje były formą terapii. Teatr mógł pomieścić ponad 13 tys. widzów. Wierzono, że katharsis – oczyszczenie duszy przez tragedię – także pomaga w leczeniu.

Dlaczego ludzie tam przyjeżdżali?

Epidauros słynęło w całym świecie antycznym z tego, że można tu było pozbyć się wielu przypadłości, ale też i sporych pieniędzy. Ludzie z całego greckiego świata i spoza niego udawali się do Epidauros, by:

• doznać uzdrowienia – szczególnie w chorobach przewlekłych, psychicznych i niewyjaśnionych medycznie;
• otrzymać senne objawienie od Asklepiosa (inkubacja);
• uczestniczyć w rytuałach oczyszczenia duszy i ciała;
• ofiarować dary i modlitwy za wcześniejsze uzdrowienia;
• leczyć się ziołami, kąpielami i dietą – częścią praktyki była również naturalna terapia.

Co zostało do dziś?

Dziś na terenie sanktuarium można zobaczyć:

• ruiny świątyni Asklepiosa z fragmentami kolumn i fundamentami,
• częściowo zrekonstruowaną tolos z zachowanymi kamieniami i podziemiami,
• fundamenty abatonu i sto, gdzie przebywali chorzy,
• pozostałości łaźni, stadionu i gimnazjonu,
• i przede wszystkim wspaniale zachowany teatr.

Mit o narodzinach Asklepiosa

Asklepios, bóg medycyny, był synem Apolla i śmiertelnej kobiety Koronis. Gdy Koronis zdradziła Apolla, ten ją zabił, ale uratował nienarodzone dziecko, które wyciągnął z jej łona – był to Asklepios. Według niektórych wersji, urodził się właśnie w Epidauros, dlatego to miejsce stało się centrum jego kultu.

Węże Asklepiosa – symbole uzdrowienia

W Epidauros trzymano święte węże, które pełniły rolę pomocników boga. Uważano, że ich dotknięcie lub obecność przynosi uzdrowienie. Do dziś symbol medycyny – laska z oplecionym wężem – pochodzi właśnie od Asklepiosa.

Sen i cud uzdrowienia

Według legend, pewien ślepiec przyszedł do Epidauros i spał w świętym abatonie. W śnie pojawił się Asklepios, który dotknął jego oczu i przywrócił mu wzrok. Po przebudzeniu mężczyzna złożył bogu ofiarę, a jego historia została zapisana na kamiennej tablicy. Podobne inskrypcje, opisujące cudowne uzdrowienia, znaleziono w ruinach sanktuarium.

Bunt bogów przeciw Asklepiosowi

Asklepios był tak skuteczny w leczeniu, że – jak głosi mit – zaczął wskrzeszać zmarłych, co rozsierdziło Zeusa. Bóg piorunów zabił go za to piorunem, obawiając się, że zaburzy naturalny porządek świata. Apollo, w zemście za syna, zabił cyklopów, którzy wykuwali pioruny dla Zeusa.

Pierwszy lekarz świata

Grecy wierzyli, że Asklepios przekazał swoją wiedzę ludziom, w tym swoim synom Machaonowi i Podalejriosowi – obaj pojawiają się w Iliadzie Homera jako lekarze w obozie Achajów pod Troją. To oni mieli rozwinąć szkołę medyczną w Epidauros.

Wawel nocą - legendy wawelskiego wzgórza

Jak Wawel to i Smok Wawelski, ale z zamkowym wzgórzem związanych jest o wiele więcej legend niż ta o ziejącej ogniem bestii i szewczyku Dratewce.

Klątwa Jagiellończyka

W 1973 roku, podczas prac konserwacyjnych na Wawelu, otwarto po raz pierwszy od pięciu wieków kryptę Kazimierza Jagiellończyka. Pierwsze przewiercenie miało miejsce 13 kwietnia, a uroczyste otwarcie komory nastąpiło 19 maja. 

W ciągu dekady po tym wydarzeniu zmarło aż 15 osób, które miały najbliższy kontakt z grobem — w pełni zdrowych, w średnim wieku, nagle i niespodziewanie — głównie na skutek zawałów lub wylewów.

Choć wielu wiązało to z „klątwą” króla, badacze później odkryli, że w szczątkach i wyposażeniu grobu znajdowały się dawne bakterie i grzyby, w tym kropidlak żółty (Aspergillus flavus), produkujący silnie toksyczne aflatoksyny. Oficjalne wyjaśnienie wskazuje więc raczej na biologiczne przyczyny niż siły nadprzyrodzone — klątwa zyskuje jednak mroczny, fascynujący pierwiastek legendarny.

Kłótnia o parmezan – Bona przeciw Elżbiecie Habsburżance

Kłótnia o ser parmezan przeszła do legendy jako symbol konfliktu między królową Boną Sforzą a jej synową, Elżbietą Habsburżanką. Elżbieta zapragnęła parmezanu z włoskiej spiżarni matki króla — Bony. Każda z nich miałą osobną kuchnię i osobnego kucharza. Kucharz Bony bez zgody królowej wydał ser kucharzowi Habsburżanki, za co Bona rozpętała awanturę i zakazała dalszego korzystania ze swoich zapasów, a nawet ukarała osoby zaangażowane w sprawę.

Konflikt ten był nie tylko kulinarny, ale i polityczny — reakcja Bony miała osłabić wpływy Elżbiety na dworze i pokazać swoją dominację jako matki monarchy. Źródła opisują to jako „karczemną awanturę na dworze”

Kości nad wejściem do katedry

Przed wejściem do Katedry Wawelskiej, nad drzwiami portalu od strony zachodniej (czyli od Wieży Zygmuntowskiej), zawieszone są duże, ciemne kości — prawdziwe szczątki zwierząt, które od wieków budzą ciekawość i liczne legendy.

Kości te należą prawdopodobnie do mamuta, nosorożca włochatego lub wielkiego wymarłego wieloryba – ich dokładne pochodzenie pozostaje nie do końca jasne. Znalezione zostały zapewne w średniowieczu w okolicach Krakowa i trafiły na Wawel jako coś niezwykłego, tajemniczego i niemal „boskiego”. Od wieków wiszą przy katedrze, przykuwając wzrok pielgrzymów i turystów.

Z kośćmi wiąże się znana krakowska legenda:

Dopóki kości wiszą przy katedrze, dopóty będzie istniał Kraków.

Zawieszanie „kości potworów” w miejscach kultu było popularne w średniowiecznej Europie – uważano je za szczątki smoków, olbrzymów lub mitycznych bestii. W przypadku Krakowa, gdzie żywa była legenda o Smoku Wawelskim, kości interpretowano właśnie jako jego szczątki. Dlatego też często łączono je symbolicznie z tym mitem.

W rzeczywistości pochodzą z plejstocenu (epoka lodowcowa) i zostały znalezione prawdopodobnie w rejonie Małopolski, gdzie faktycznie natrafiano na kości prehistorycznych zwierząt w żwirowniach i jaskiniach.

Czakram na Wawelu

Według ezoterycznych teorii, na Wawelu znajduje się jeden z siedmiu „czakramów ziemi” – punktów skupiających pozytywną energię duchową, porównywalnych do tych w indyjskim Waranasi czy japońskiej Fuji. Czakram rzekomo znajduje się w jednej ze ścian zamku w okolicach kaplicy św. Gereona. Zwolennicy tej teorii wierzą, że miejsce to promieniuje pozytywną energią, leczy i wycisza. Kościół katolicki dystansuje się od tych wierzeń, a sam czakram nie jest oficjalnie zaznaczony ani udostępniony turystom.

Nietoperze na Wawelu

W Baszcie Sandomierskiej, która ma wiele zamkniętych, chłodnych przestrzeni i szczelin architektonicznych (mury średniowieczne, piwnice, górne kondygnacje z nieszczelnym ociepleniem) żyją nietoperze. Nocą w okolicach baszty można bez trudu wypatrzyć ich sporo. Najwięcej lata ich między basztą a Bramą Bernardyńską.

Szkielety dzieci

Na dziedzińcu zewnętrznym Zamku Królewskiego na Wawelu w maju 2025 roku odkryto trzy dziecięce pochówki oraz fragment broni. Odkrycia dokonano w miejscu, gdzie dawniej znajdował się kościół św. Jerzego. Szczątki dzieci, w tym jedno w wieku około 7 lat i drugie młodsze, zostaną poddane szczegółowym analizom antropologicznym. Odkryta broń, wstępnie zidentyfikowana jako kord, może pochodzić z XVII wieku.

 Kaplica Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim

Kaplica Trójcy Świętej została zbudowana w stylu gotyckim za czasów króla Kazimierza Wielkiego (XIV w.), ale jej wnętrze pokrywają freski bizantyjsko-ruskie, wykonane na polecenie króla Władysława Jagiełły w 1418 roku. To unikalne połączenie dwóch tradycji artystycznych: zachodniego gotyku i wschodniego malarstwa cerkiewnego.

Malarz z Rusi

Freski wykonał zespół malarzy kierowany przez mistrza Andrieja, artystę wywodzącego się z ziem ruskich (prawdopodobnie z Rusi Halickiej). Zachowały się inskrypcje w języku cerkiewnosłowiańskim, w tym podpis artysty.

Król Jagiełło i jego modlitwa

Freski ukazują również samego króla Władysława Jagiełłę, klęczącego w modlitewnej pozie. To rzadki przypadek realistycznego wizerunku monarchy w sztuce średniowiecznej. Król często modlił się w tej kaplicy, zwłaszcza w czasie sejmu walnego w 1421 roku.

Freski „odkryte” po wiekach

Choć kaplica przetrwała wieki, freski przez długi czas pozostawały zasłonięte warstwą tynku. Odsłonięto je dopiero w XIX wieku – przez przypadek, podczas remontów. Prace konserwatorskie ujawniły niezwykłe bogactwo kolorów i detali.

Zamek był więzieniem

Po rozbiorach kaplica została zamieniona w… magazyn więzienny. Zamek Lubelski funkcjonował jako więzienie carskie, a potem także niemieckie i komunistyczne. Mimo to kaplica cudem uniknęła zniszczenia.

Jeden z najważniejszych zabytków Europy

Kaplica Trójcy Świętej zaliczana jest do najważniejszych zabytków średniowiecznego malarstwa ściennego w Europie. Znajduje się na trasie turystycznej Szlaku Jagiellońskiego, łączącego Wilno, Lublin i Kraków.

Trójca Święta – wizerunek tajemniczy

Scena Trójcy Świętej, od której pochodzi nazwa kaplicy, została przedstawiona w tradycji prawosławnej jako tzw. "gościnność Abrahama" – aniołowie przy stole symbolizują Boga w trzech osobach. To motyw znany ze słynnej ikony Andrieja Rublowa.

Astronomiczna symbolika

Freski ukazują nie tylko sceny biblijne, ale też postacie filozofów antycznych i znaki zodiaku. W kaplicy można odnaleźć symboliczne przedstawienia cyklu życia, czasu i kosmosu, co jest niezwykle rzadkie w sztuce sakralnej tego okresu.

Świadek Unii Lubelskiej

Kaplica była miejscem modlitw uczestników Unii Lubelskiej z 1569 roku, która połączyła Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie. W tym okresie zamek był ważnym centrum życia politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Pieczołowita konserwacja

Kaplica była poddawana wieloletnim pracom konserwatorskim, zwłaszcza w XX i XXI wieku. Przywrócono pierwotne barwy, naprawiono pęknięcia i odtworzono niektóre zniszczone detale fresków – z zachowaniem oryginalnych technik.

Kerry Cliffs, Irlandia

Kerry Cliffs to jedno z najbardziej spektakularnych miejsc widokowych w południowo-zachodniej Irlandii, położone w hrabstwie Kerry, w okolicy niewielkiej miejscowości Portmagee na Półwyspie Iveragh. Klify te stanowią obowiązkowy punkt dla podróżujących trasą Ring of Kerry oraz tych, którzy planują odwiedzić wyspy Skellig.

Wyższe niż Cliffs of Moher

Kerry Cliffs osiągają imponującą wysokość ponad 300 metrów, co czyni je wyższymi niż słynne Cliffs of Moher (ok. 214 metrów). Mimo to pozostają mniej zatłoczone, oferując bardziej dzikie i spokojne doświadczenie.

Widok na Wyspy Skellig

Z klifów rozciąga się zapierający dech widok na Skellig Michael i Little Skellig – wyspy wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Skellig Michael to miejsce, gdzie powstał klasztor z VI wieku, a także lokalizacja zdjęć do filmów z serii Gwiezdne Wojny (m.in. "Przebudzenie Mocy").

Powstały miliony lat temu

Formacje skalne Kerry Cliffs liczą sobie ponad 400 milionów lat i są częścią tzw. „Devonian Sandstone Belt” – czerwonych piaskowców uformowanych w czasach, gdy obszar ten znajdował się w pobliżu równika!

Ptasi raj

Klify są domem dla wielu ptaków morskich, m.in. maskonurów, nurzyków, głuptaków i burzyków. To idealne miejsce dla ornitologów i miłośników dzikiej przyrody – w sezonie lęgowym klify tętnią życiem.

Prywatna własność z publicznym dostępem

Kerry Cliffs znajdują się na prywatnych gruntach, ale zostały udostępnione turystom. Wstęp jest płatny, ale opłaty przeznaczane są na utrzymanie ścieżek, ogrodzeń i infrastruktury widokowej.

Syreny z zatoki Ballinskelligs

Według tutejszych opowieści, u podnóża klifów zamieszkują syreny, które w bezwietrzne noce śpiewają pieśni, wabiąc rybaków ku skałom. Mówi się, że jeśli ktoś usłyszy syreni śpiew i spojrzy w stronę wody, może stracić poczucie czasu i zejść z klifu we mgle – znikając na zawsze.

Duch mnicha z wyspy Skellig

Inna legenda głosi, że duch mnicha, który zmarł samotnie na Skellig Michael, pojawia się czasem na klifach Kerry, spoglądając tęsknie w stronę wyspy. Miejscowi nazywają go „Brat Cień” (Brother Shade). Rzekomo pojawia się jako ciemna postać stojąca nieruchomo na krawędzi, a znikająca, gdy ktoś zbliży się zbyt blisko.

Kamień Smoka

Jedna z formacji skalnych u podnóża klifu nosi nazwę "Smoczy Kamień" (Dragon Stone), ponieważ przypomina ziejącego ogniem smoka. Według legendy dawni Celtowie wierzyli, że w głębi klifu śpi pradawny smok, którego przebudzenie sprowadzi wielką burzę. Gdy nadchodzą silne wichury znad Atlantyku, mówi się, że to „smok się przewraca”.

Zatopiona wioska

Starsze pokolenia mieszkańców opowiadają historię o zatopionej wiosce, która kiedyś miała istnieć u stóp klifów. Po wielkiej burzy morze miało pochłonąć całą osadę, a czasem – gdy morze jest spokojne – można rzekomo usłyszeć dzwony zatopionej kaplicy dochodzące spod wody.

Wróżki na zboczach

Niektóre pagórki nad klifami są uważane za siedziby wróżek (fairies). Legenda ostrzega, by nie zrywać tam kwiatów i nie nocować w pobliżu wrzosowisk, bo można zostać uprowadzonym do "tamtego świata", z którego nie ma powrotu. Wiele z tych podań przetrwało w folklorze Gaelów.