Bazylika św. Demetriusza (Agios Dimitrios), Tesaloniki, Grecja

Bazylika św. Demetriusza w Salonikach (gr. Ναός του Αγίου Δημητρίου) to jedna z najważniejszych świątyń prawosławnych w całej Grecji i zarazem duchowe serce Macedonii. Poświęcona patronowi miasta – św. Demetriuszowi (Agios Dimitrios) – od wieków stanowi miejsce pielgrzymek, symbol wiary i greckiej tożsamości. To także bezcenny zabytek wczesnochrześcijańskiej architektury, wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Święty Demetriusz – patron Salonik

Zanim powstała świątynia, w mieście czczono młodego rzymskiego oficera – Demetriusza z Tesalonik, który według tradycji zginął śmiercią męczeńską podczas prześladowań chrześcijan za cesarza Galeriusza około 306 roku n.e..

Demetriusz był według legend dowódcą garnizonu tesalonickiego, pochodzącym z wpływowej rodziny. Gdy przyznał się do wiary w Chrystusa, został uwięziony w łaźniach miejskich, gdzie przebito go włóczniami. Na miejscu jego męczeństwa zaczęto wkrótce odczuwać cudowne wydzielanie wonnego oleju – mirry, co dało mu przydomek Myrovlitis (czyli „Cudotwórca, wydzielający mirrę”). Z tego powodu w ikonografii często przedstawiany jest z amforą mirry w dłoniach.

Od tamtej pory św. Demetriusz stał się opiekunem Salonik, obrońcą miasta przed najazdami i zarazami.

Historia bazyliki

Pierwszy kościół na miejscu męczeństwa świętego powstał już w IV wieku, w czasach cesarza Konstantyna Wielkiego. Początkowo była to niewielka kaplica, zbudowana nad łaźniami, w których więziono Demetriusza.

W V wieku świątynię rozbudowano do postaci trójnawowej bazyliki, a w wieku VII – do formy pięcionawowej, jaką zachowała w zasadniczym kształcie do dziś. Była to jedna z największych świątyń w całym Bizancjum, ustępująca rozmiarami jedynie Hagi Sofii w Konstantynopolu.

Niestety, bazylika wielokrotnie ulegała zniszczeniu i odbudowie:

• w 1917 roku podczas wielkiego pożaru Salonik niemal doszczętnie spłonęła,

• podczas okupacji niemieckiej w II wojnie światowej została splądrowana,

• odbudowę zakończono dopiero w 1949 roku.

W 1988 roku bazylika została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jako jeden z „wczesnochrześcijańskich i bizantyjskich zabytków Salonik”.

Architektura i wnętrze

Bazylika św. Demetriusza to pięcionawowa bazylika z transeptem, nakryta drewnianym stropem. Jej wnętrze charakteryzuje się monumentalnością i surowym pięknem. Wrażenie robią potężne kolumny z marmuru i porfiru oraz liczne arkady.

Największym skarbem świątyni są mozaiki datowane na VI–VIII wiek, które przetrwały liczne kataklizmy. Przedstawiają one św. Demetriusza w towarzystwie fundatorów i mieszkańców Salonik – to jedne z najstarszych zachowanych wizerunków tego świętego. Warto zwrócić uwagę na niezwykłe twarze postaci – spokojne, ludzkie, a jednocześnie pełne duchowego blasku.

Pod prezbiterium znajduje się krypta – dawne rzymskie łaźnie, gdzie miał zostać uwięziony i zabity święty. W jej wnętrzu zachowano kolumny i sklepienia z IV wieku oraz niewielkie źródło, z którego, jak głosi tradycja, wypływała cudowna mirra. Dziś mieści się tam niewielkie muzeum poświęcone wczesnochrześcijańskim dziejom Tesalonik.

Ciekawostki i legendy

• Cudowna mirra: Z grobu św. Demetriusza przez wieki wydobywała się wonna ciecz, uznawana za cudowną mirrę o właściwościach leczniczych. Nawet w późnym średniowieczu pielgrzymi opisywali, że bazylika „pachnie jak ogród pełen róż i balsamów”.

• Relikwie świętego: Relikwie św. Demetriusza przez wieki zaginęły – prawdopodobnie wywieziono je do Włoch w czasie wojen krzyżowych. Odnalazły się dopiero w XX wieku i w 1978 roku powróciły do Salonik. Dziś spoczywają w srebrnym sarkofagu po prawej stronie nawy głównej.

• 
  Święto patrona: 26 października w Salonikach obchodzone jest święto św. Demetriusza, będące jednocześnie dniem miasta. Ulice wypełniają się procesjami, a bazylika gromadzi tysiące wiernych z całej Grecji i Bałkanów.

• Symboliczne zwycięstwa: Według bizantyjskich kronik św. Demetriusz kilkakrotnie „uratował” Saloniki przed najazdami – pojawiał się podobno na murach miasta, prowadząc wojska do zwycięstwa.

• 

• Zmienna funkcja świątyni: Po zdobyciu Salonik przez Turków w 1493 roku bazylika została przekształcona w meczet (Kasımiye Camii), co uchroniło ją paradoksalnie przed całkowitym zniszczeniem. Po odzyskaniu miasta przez Greków w 1912 roku przywrócono jej pierwotną funkcję sakralną.

Znaczenie współczesne

Dziś bazylika św. Demetriusza jest nie tylko jednym z najważniejszych sanktuariów Grecji, lecz także żywym symbolem ciągłości tradycji bizantyjskiej. Codziennie odwiedzają ją pielgrzymi, turyści i mieszkańcy Salonik, którzy w ciszy modlą się przy relikwiach swojego patrona.

Świątynia pozostaje jednym z najlepiej zachowanych przykładów wczesnochrześcijańskiej architektury na świecie – miejscem, gdzie można dosłownie poczuć zapach historii i duchowości sprzed półtora tysiąca lat.

Dzień Wszystkich Świętych na Cmentarzu Rakowickim

Cmentarz Rakowicki w Krakowie to jedna z najważniejszych i najlepiej rozpoznawalnych nekropolii Polski — nie najstarsza w mieście, ale pełna historii, sztuki sepulkralnej i osób zasłużonych dla kultury i nauki.

Historia i charakter

Cmentarz został otwarty w styczniu 1803 roku na terenie podmiejskiego wówczas Prądnika Czerwonego, jako nowa nekropolia komunalna wyznaczona w związku z zakazem pochówków przykościelnych. 
Zajmuje powierzchnię około 42 ha i liczy ponad 75 000 grobów. 

Nekropolia pełni funkcję „panteonu krakowskiego” – spoczywają tu wybitni przedstawiciele świata sztuki, nauki, polityki, jak i zwykli krakowianie, którzy tworzyli historię miasta. 

Grób Jana Matejki

Jan Matejko (1838-1893) został pochowany w rodzinnej krypcie na Cmentarzu Rakowickim. 
Jego pogrzeb w Krakowie był manifestacją narodową — uczestniczyły tłumy, a oficjalne delegacje towarzyszyły ostatniej drodze artysty. 
Matejko spoczął w grobowcu rodzinnym, obok żony Teodory.

Co warto zobaczyć i zwrócić uwagę

• Kwatery wojskowe i groby żołnierzy – nekropolia wojskowa z I i II wojny św., Legionów Polskich. 

• Rzeźby nagrobne i pomniki autorstwa m.in. Xawery Dunikowski, Antoni Madeyski, autorów późnych XIX/XX w. 

• Aleja Zasłużonych – choć nieformalna, przy głównej alei cmentarza koncentrują się groby osób o wyjątkowym znaczeniu dla Krakowa i Polski. 

Inne znane osoby pochowane

• Wisława Szymborska (poetka, laureatka Nobla) 

• Marek Grechuta (piosenkarz)

• 
  Józef Mehoffer (malarz, grafik) – również spoczywa na Rakowicach. 

• Roman Ingarden (filozof) 

• Helena Modrzejewska (aktorka) – jedna z ikon polskiego teatru i kina

  

• Zbigniew Wodecki - muzyk

Krakowskie Planty, Skwer Zbigniewa Wodeckiego

Skwer Zbigniewa Wodeckiego to zielony zakątek Plant krakowskich, położony między ulicami św. Marka i Westerplatte, który upamiętnia jednego z najbardziej ukochanych artystów Krakowa.

Ten fragment Plant, nazwany imieniem Zbigniewa Wodeckiego w 2021 roku.

Symboliczne znaczenie: miejsce wybrane nieprzypadkowo – to ulubiony szlak spacerowy artysty, który urodził się i tworzył w Krakowie.

Dlaczego warto odwiedzić?

Skwer Wodeckiego to nie tylko zielona przestrzeń w centrum miasta, ale także miejsce pamięci, kultury i lokalnej tożsamości. Dla mieszkańców Krakowa i fanów muzyki to punkt, w którym można poczuć obecność artysty, który przez dekady był związany z miastem – jako muzyk, wokalista, kompozytor i osobowość medialna.

National Gallery of Scotland

National Gallery of Scotland (pełna nazwa: Scottish National Gallery) to jedno z najważniejszych muzeów sztuki w Wielkiej Brytanii i absolutna perła Edynburga. Położona w samym sercu miasta, przy słynnym Princes Street Gardens, stanowi obowiązkowy punkt wizyty dla każdego miłośnika sztuki, historii i piękna. 

Sztuka od renesansu po impresjonizm

W Scottish National Gallery można podziwiać jedną z najcenniejszych kolekcji malarstwa w Europie, obejmującą dzieła od XIV do początku XX wieku. Znajdziesz tu obrazy takich mistrzów jak:

• Leonardo da Vinci – szkice i rysunki mistrza włoskiego,

• Rafael – m.in. „Madonna z Dzieciątkiem”,

• Tycjan – „Wenus anadyomene”, uznawany za jedno z arcydzieł włoskiego renesansu,

• Rembrandt – portrety o głębokim psychologicznym wyrazie,

• Velázquez, Vermeer, El Greco, Rubens – każdy z nich reprezentowany jest choć jednym dziełem,

• Monet, Degas, Van Gogh i Cézanne – wspaniała kolekcja impresjonistów i postimpresjonistów.

Galeria szkockiego malarstwa

Galeria szczególnie dba o prezentację narodowej szkoły malarstwa. Można tu zobaczyć dzieła najwybitniejszych szkockich artystów:

• Sir Henry Raeburn – portrecista szkockiej arystokracji i mieszczan, autor słynnego obrazu The Reverend Robert Walker Skating on Duddingston Loch, znanego też jako The Skating Minister – to niemal symbol Edynburga.

• David Wilkie – mistrz scen rodzajowych,

• Allan Ramsay – portrecista króla Jerzego III,

• William McTaggart – malarz pejzaży i szkockiego morza, często nazywany „szkockim Monetem”.

Budynek, który sam jest dziełem sztuki

Galeria została zaprojektowana przez Williama Henry’ego Playfaira – jednego z największych szkockich architektów XIX wieku, który nadał jej klasycystyczny kształt przypominający grecką świątynię.
Otwarta w 1859 roku, do dziś zachwyca elegancją i harmonią. Znajduje się na osi między zamkiem edynburskim a Holyrood Palace, co symbolicznie łączy sztukę z historią Szkocji.

Podziemne połączenie z innymi galeriami

Mało kto wie, że Scottish National Gallery jest połączona podziemnym korytarzem z sąsiednim Scottish National Portrait Gallery i Scottish National Gallery of Modern Art. Dzięki temu odwiedzający mogą w ciągu jednego dnia przejść symbolicznie przez całą historię sztuki – od renesansu po współczesność. 

Arcydzieło Tycjana i szkocki „skandal”

Jednym z największych skarbów galerii są dwa obrazy Tycjana – Diana i Akteon oraz Diana i Kallisto. Ich historia to prawdziwy dramat sztuki: w XVIII wieku sprzedano je z kolekcji królewskiej, a w XXI wieku rząd szkocki i brytyjski wspólnie odkupiły je za 50 milionów funtów, by nie trafiły do prywatnego kolekcjonera. Do dziś są ozdobą ekspozycji i powodem narodowej dumy.

Rysunki Leonarda da Vinci

Galeria przechowuje 10 oryginalnych rysunków Leonarda da Vinci z kolekcji królewskiej, które okresowo wystawiane są dla publiczności. To wyjątkowa okazja, by zobaczyć delikatne studia anatomii, ruchu i kompozycji mistrza renesansu – pokazujące geniusz jego obserwacji.

Miejsce królewskich wystaw

Galeria była wielokrotnie odwiedzana przez brytyjską rodzinę królewską. W 2007 roku królowa Elżbieta II otworzyła tu wystawę z okazji 150-lecia muzeum. Często goszczą tu także wystawy czasowe poświęcone tematom związanym z kulturą brytyjską, jak np. portrety władców czy pejzaże romantyczne Szkocji.

Wstęp jest bezpłatny

Jak w większości narodowych muzeów w Wielkiej Brytanii, wstęp do Scottish National Gallery jest darmowy. Płatne są jedynie wystawy czasowe, ale główna ekspozycja – z arcydziełami europejskiego i szkockiego malarstwa – jest dostępna dla każdego.

Miejsce, gdzie sztuka spotyka historię

Spacerując po galerii, można zauważyć, że wiele dzieł ma związek z dziejami samej Szkocji. Portrety, pejzaże i sceny historyczne tworzą wizualną kronikę narodu – od średniowiecznych legend po epokę oświecenia. To nie tylko muzeum, ale serce szkockiej kultury, które łączy europejskie dziedzictwo z lokalną tożsamością.

„The Reverend Robert Walker Skating on Duddingston Loch” – szkocki symbol elegancji i spokoju

Wśród licznych arcydzieł w National Gallery of Scotland obraz Sir Henry’ego Raeburna zatytułowany „The Reverend Robert Walker Skating on Duddingston Loch” (ok. 1795 r.) cieszy się największą popularnością. Dla Szkotów to niemal narodowa ikona – łączy w sobie humor, dystynkcję i melancholijny urok szkockiego pejzażu.

Dzieło przedstawia eleganckiego duchownego – pastora Roberta Walkera, członka „Edinburgh Skating Society”, jednej z najstarszych organizacji łyżwiarskich na świecie. Widzimy go ubranego w czarny strój duchownego, sunącego z gracją po zamarzniętym jeziorze Duddingston Loch, położonym u stóp wzgórza Arthur’s Seat, nieopodal Edynburga.

Ciekawostki o obrazie

• Mistrzowska równowaga – Raeburn znakomicie oddał ruch i lekkość, mimo że cała scena jest niezwykle statyczna. Udało mu się uchwycić moment doskonałego balansu, przez co obraz emanuje spokojem i skupieniem – niczym modlitwa w ruchu.

• Nieoczywisty portret duchownego – zamiast typowego wizerunku pastora z Biblią, Raeburn pokazał Walkera jako człowieka aktywnego, nowoczesnego i pewnego siebie. To obraz epoki szkockiego Oświecenia, gdy religia i rozum miały współistnieć.

• Sekretne pochodzenie – przez długi czas sądzono, że autorem obrazu mógł być anonimowy holenderski malarz z XVII wieku, ponieważ styl i temat przypominały klasyczne sceny zimowe ze szkoły niderlandzkiej. Dopiero w XX wieku badacze ostatecznie potwierdzili autorstwo Raeburna.

• Inspiracja fotografów i grafików – sylwetka pastora na lodzie stała się jednym z najczęściej reprodukowanych motywów w Szkocji. Trafia na pocztówki, plakaty, kubki, a nawet znaczki pocztowe. W latach 90. XX wieku obraz pojawił się na szkockich banknotach.

• Pejzaż jak metafora – zamglone niebo i zamarznięte jezioro tworzą tło o niemal duchowym charakterze. Wielu historyków sztuki interpretuje ten obraz jako alegorię wewnętrznej równowagi między wiarą a rozumem, typowej dla epoki Raeburna.

Znaczenie dla galerii

Obraz zajmuje honorowe miejsce w głównej sali Scottish National Gallery i jest jednym z najchętniej fotografowanych eksponatów muzeum. Dla Szkotów stanowi symbol narodowej tożsamości – łączy duchowość, elegancję i miłość do natury.

Niektórzy żartują, że „The Skating Minister” jest tym dla Szkocji, czym Mona Lisa dla Francji – mały, niepozorny, ale budzący nieustanne zachwyty.

Obraz "Wielebny Robert Walkera jeżdżący na łyżwach na Loch Duddingston" jest symbolem zkockiej Galerii Narodowej i widnieje na wszystkich reklamach.